सोनम वांगचुक हे नाव ऐकलं की अनेकांना ‘थ्री इडियट्स’ (3 Idiots) चित्रपटातील फुन्सुक वांगडू हे प्रेरणादायी पात्र आठवतं. पण या लोकप्रिय प्रतिमेव्यतिरिक्त, सोनम वांगचुक हे एक प्रसिद्ध शिक्षण सुधारक आणि पर्यावरणवादी कार्यकर्ते म्हणून ओळखले जातात. लडाखमधील त्यांच्या ‘सेकमोल’ (SECMOL) आणि ‘हिमालयान इन्स्टिट्यूट ऑफ अल्टर्नेटिव्हज्’ (HIAL) या संस्थांनी अनेक तरुणांना नवी दिशा दिली आहे. परंतु, लडाखमध्ये राज्यघटनेच्या सहाव्या अनुसूचीच्या (Sixth Schedule) अंमलबजावणीसाठी आणि पूर्ण राज्याच्या दर्जासाठी सुरू असलेल्या आंदोलनादरम्यान नुकतीच त्यांची अटक झाली, ज्यामुळे देशभरात चर्चा सुरू झाली आहे.
कोण आहेत सोनम वांगचुक?
सोनम वांगचुक हे मूळचे लडाखचे असून त्यांनी शिक्षण आणि पर्यावरण क्षेत्रात मोठे काम केले आहे. त्यांनी लडाखमधील पारंपरिक शिक्षण पद्धतीत बदल घडवून आणले. गेल्या काही वर्षांपासून ते ‘सेव्ह लडाख’ (Save Ladakh) या नावाने लडाखच्या पर्यावरणाचे आणि तेथील नागरिकांच्या हक्कांचे संरक्षण करण्याची मागणी करत आहेत. लडाखला विशेष घटनात्मक सुरक्षा मिळावी आणि त्याचे नैसर्गिक संतुलन राखले जावे यासाठी ते शांततापूर्ण मार्गाने आंदोलन करत होते.
अटकेमागची कारणे काय?
सोनम वांगचुक यांना राष्ट्रीय सुरक्षा कायदा (National Security Act – NSA) अंतर्गत अटक करण्यात आली आहे. लडाखमध्ये त्यांच्या नेतृत्वाखालील आंदोलनादरम्यान झालेल्या हिंसेसाठी सरकार आणि प्रशासनाने त्यांना जबाबदार धरले आहे. प्रशासनानुसार, त्यांच्या काही प्रक्षोभक भाषणांमुळे आणि व्हिडिओमुळे तरुणांना हिंसाचारासाठी चिथावणी मिळाली, ज्यामुळे 24 सप्टेंबर 2025 रोजी लेहमध्ये हिंसाचार झाला आणि त्यात चार लोकांचा मृत्यू झाला.
अटकेसंबंधी प्रशासनाचे प्रमुख आरोप:
- हिंसाचार भडकावणे आणि सार्वजनिक शांतता भंग करणे.
- त्यांच्या संस्थांना मिळालेल्या परकीय निधी (FCRA) मध्ये कथित अनियमितता. (त्यांच्या SECMOL संस्थेचा FCRA परवाना देखील रद्द करण्यात आला आहे.)
- लडाखचे डीजीपी (DGP) यांनी तर त्यांच्या पाकिस्तान भेटीवर आणि एका पाकिस्तानी गुप्तचर संस्थेशी (PIO) कथित संबंधांवरही चौकशी सुरू असल्याचे म्हटले आहे
अटकेमागे ‘देशद्रोह’ की ‘अदानी’चा मुद्दा?
या अटकेनंतर, सोशल मीडियावर आणि राजकीय वर्तुळात दोन प्रमुख मतप्रवाह समोर आले आहेत:
मतप्रवाह १: देशद्रोह आणि कायदा व सुव्यवस्थेचा मुद्दा
प्रशासन आणि सरकारचे म्हणणे आहे की वांगचुक यांनी त्यांच्या शांततापूर्ण आंदोलनाचा गैरवापर केला. त्यांनी तरुण पिढीला ‘अरब स्प्रिंग’ (Arab Spring) किंवा ‘नेपाळमधील विद्रोह’ यांसारख्या हिंसक आंदोलनांची उदाहरणे देऊन भडकवले. त्यामुळे ही अटक देशाची सुरक्षा आणि कायदा व सुव्यवस्था राखण्यासाठी आवश्यक होती.
मतप्रवाह २: अदानी आणि कॉर्पोरेट हितसंबंधांचा मुद्दा
सोनम वांगचुक यांनी अनेकदा लडाखमध्ये मोठ्या औद्योगिक प्रकल्पांना, विशेषतः अदानी समूहाच्या संभाव्य प्रकल्पांना विरोध केला आहे. लडाखच्या नाजूक पर्यावरणाला औद्योगिक विकासापासून धोका आहे, असे त्यांचे म्हणणे होते. लडाखला सहाव्या अनुसूचीमध्ये समाविष्ट करण्याची त्यांची मागणी प्रामुख्याने लडाखची जमीन, संस्कृती आणि पर्यावरण कॉर्पोरेट आणि बाहेरील हस्तक्षेपापासून वाचवण्यासाठी आहे.
यामुळे, अनेकांना शंका आहे की, त्यांची ही अटक केवळ हिंसेच्या आरोपाखाली नसून, ते पर्यावरणाच्या रक्षणासाठी आणि अदानीसह मोठ्या कॉर्पोरेट घराण्यांना विरोध करत असल्याने केली गेली आहे. त्यांच्या समर्थकांच्या मते, त्यांना जाणूनबुजून ‘बळीचा बकरा’ बनवले जात आहे.
समारोप
सोनम वांगचुक यांच्या अटकेमुळे लडाखमधील आंदोलन आणखी तीव्र होण्याची शक्यता आहे. एकीकडे, त्यांच्यावर हिंसाचार भडकावणे आणि विदेशी फंडिंगच्या अनियमिततेचे गंभीर आरोप आहेत, तर दुसरीकडे, त्यांचे समर्थक ही कारवाई लडाखच्या जमिनीचे आणि पर्यावरणाचे संरक्षण करण्याच्या त्यांच्या आंदोलनाला दडपण्यासाठी केली गेली असल्याचा दावा करत आहेत.
सध्या हे प्रकरण अत्यंत संवेदनशील असून, पुढील तपासातून आणि कायदेशीर प्रक्रियेतूनच सत्य बाहेर येईल. सोनम वांगचुक हे खरोखरच राष्ट्रद्रोही आहेत की लडाखच्या अस्तित्वासाठी लढणारे ‘नायक’, हे काळच ठरवेल.
